Onumenten: symboliek in gepolijst beton

Een object ter nagedachtenis van de coronaslachtoffers, gevormd door twee of meerdere strengen van 13 elementen in hoogwaardig gepolijst prefab beton. Dat is kort samengevat de vormelijke en inhoudelijke betekenis van een Onument. Het was psychiater en rouwexperte Uus Knops die landschapsarchitect Bas Smets (Bureau Bas Smets bvba) op het idee bracht. Voor de productie van de bijzondere prefab betonelementen klopte Bas Smets enkele jaren geleden aan bij Ebema nv. Vandaag vindt men in het Belgische landschap al 4 Onumenten: in Kortrijk, Drongen, Lommel en Aarschot.

Psychiater Uus Knops kreeg het idee nadat zij Memorial 22/3 had gezien in het Zoniënwoud, een werk van Bas Smets voor de slachtoffers van de terreuraanslagen in 2016. Uus Knops besloot de monumenten bewust Onumenten te noemen om het opener, lichter en luchtiger te maken én om de toegankelijkheid te beklemtonen.

13 gebogen zitelementen

Ebema produceerde maatwerk zitbanken in gepolijst beton voor de vier Onumenten. Het betreft steeds 13 gebogen zitelementen type WAVE. Met het getal 13 verwijst Bas Smets naar 13 maart 2020, de datum van de eerste lockdown. Zijn basisontwerp, een gebroken cirkel, komt altijd terug om te symboliseren dat ook ons dagelijks leven stevig onderbroken werd. Initieel wilde Bas Smets voor het eerste Onument op de parkbegraafplaats in Kortrijk een toplaag in natuursteen, maar dat was binnen de vooropgestelde termijn van zes weken niet mogelijk. Dus zocht Ebema mee naar een even bijzonder alternatief. Het werd uiteindelijk Noors emerald, granulaten in smaragdgroen, wat een mooi effect geeft in combinatie met het zwarte beton.

De realisatie van het eerste Onument gebeurde in amper enkele weken tijd. Bas Smets: “Het moest plots snel gaan als we de officiële inhuldiging op 20 juni wilden halen. Professionaliteit en enthousiasme zijn in zo’n geval cruciaal. Gelukkig merkte ik van bij het begin dat elke partij even geëngageerd was en evenveel zin had om eraan te beginnen. Ebema liet me zelfs weten dat ze net een nieuwe machine hadden aangeschaft om de moeilijkste delen van de betonnen elementen te polijsten. Dat kwam van pas. Er moest door Ebema ook supersnel geschakeld worden om het materiaal tijdig te pakken te krijgen, rekening houdend met het feit dat de groeve in Noorwegen maar zes maanden per jaar bereikbaar is. Maar ze slaagden erin én bezorgden de stalen dan nog aan een collega in Aarlen die ze me in Frankrijk kon voorleggen.”

Granulaten uit Malmedy

Begin december 2021 werd Ebema dan opnieuw door Bas Smets gecontacteerd met de vraag om samen een Onument te realiseren voor de Stad Gent, in de Vinderhoutse bossen (Drongen). Jo Timmers, projectmanager bij Ebema: “Terwijl voor Kortrijk de keuze viel op groen granulaat uit Noorwegen werd voor het Onument in Drongen gekozen voor zwarte Belgische granulaten uit Malmedy. Net zoals in Kortrijk zat er tussen de goedkeuring van de opdracht en de oplevering een erg beperkte periode om het project te realiseren. Aangezien de inhuldiging op 13 maart 2022, exact twee jaar na de eerste lockdown, moest plaatsvinden, zette het Ebema CustomConcrete-team alle zeilen bij om dit huzarenstukje tot een goed einde te brengen.” Momenteel is het Onument nog omgeven door velden, maar die worden de komende jaren bebost. Op termijn komt er ook een natuurbegraafplaats vlakbij.

Lommel en Aarschot

De eerste twee Onumenten fungeerden als startschot voor een hele reeks werken die verspreid zullen worden over heel België. Vandaag zijn ook Lommel en Aarschot al een kunstwerk rijker. De stad Lommel onthulde op 1 november 2022 het derde Onument, alweer in gepolijst beton en alweer anders dan het vorige Onument.

Landschapsarchitect Bas Smets streeft ernaar om waar mogelijk met lokale grondstoffen te werken. Voor de bemonstering, die steeds dringend is, haalde Ebema bij een plaatselijke doe-het-zelver een zakje Lommelzand en het specifiek gevraagde Taunus Kwartsgrind werd ontgonnen in de buurt van Limburg an der Lahn.

Nauwelijks een maand later, op 3 december, werd ook het vierde Onument ingehuldigd. En de creatie in Aarschot is de bijzonderste tot nu toe. In de regio Aarschot vind je veel historische monumenten, opgebouwd uit ijzerzandsteen. Het was de uitdrukkelijke wens van Bas Smets en de burgemeester van Aarschot, Gwendolyn Rutten, om dit zachte gesteente ook toe te passen als granulaat in de gebogen banken van het kunstwerk. “Maar het was niet evident om dit gesteente in ons bezit te krijgen en om het vervolgens te laten breken en zeven naar onze wensen”, vertelt Jo Timmers. “Dankzij Besix Infra nv en Dries Peeters Grond- en Infrastructuurwerken nv slaagden we er toch in om het ‘granulaat op maat’ bij Ebema te krijgen.”

Zowel Bureau Bas Smets als Stad Aarschot waren zeer enthousiast over het staal dat ze van Ebema ontvingen. Er was wel een extra schepencollege nodig om ook het hogere budget – ijzerzandsteen is immers een zeldzamer en dus duurder granulaat – goedgekeurd te krijgen. Maar intussen staat dus ook het vierde Onument te pronken in Aarschot en het is slechts een kwestie van tijd voor de volgende kunstwerken een plek zullen vinden. “Er is veel interesse, wat nog maar eens bewijst hoeveel nood wij aan dergelijke initiatieven hebben als samenleving. Van oudsher doet de mens dat: betekenis geven aan plekken, sporen nalaten voor volgende generaties, verdriet letterlijk een plaats geven”, besluit Bas Smets. (NR) n

ONUMENTEN
Opdrachtgevers: Stad Kortrijk / Stad Gent / Stad Lommel / Stad Aarschot
Studiebureau/ontwerper: Bureau Bas Smets bvba
Aannemers: Stadsbader nv (Kortrijk) / Dirk Bauwens nv (Gent) / Dilissen bvba (Lommel) / Besix Infra nv (Aarschot)
Prefab betonelementen: Ebema nv

Onument Kortrijk

• 7 x zitelement WAVE R6,5m 226x60x80 (LxBxH). Afwerking: gepolijste Noors emerald, granulaten in smaragdgroen. Onderaan uitsparingen om te plaatsen met banden. Gewicht: ± 2.490 kg/st.

• 6 x zitelement WAVE R6,5m 226x60x120 (LxBxH). Afwerking: gepolijste Noors emerald, granulaten in smaragdgroen. Onderaan uitsparingen om te plaatsen met banden. Gewicht: ± 3.740 kg/st.

Onument Drongen

• 13 x zitelement SMOOTH OBJECTS WAVE R6,5m 226x60x50 (LxBxH). Afwerking: zwart beton ST206, gepolijste zwarte Belgische granulaten uit Malmedy. Onderaan uitsparingen om te plaatsen met banden. ± 1.500 kg/st.

Onument Lommel

• 13 x zitelement SMOOTH OBJECTS WAVE R6,5m 226x60x50 (LxBxH). Afwerking: genuanceerd wit beton ST240, gepolijst Taunus kwartsgrind met Lommelzand. Onderaan uitsparingen om te plaatsen met banden. ± 1.600 kg/st.

Onument Aarschot

• 7 x zitelement SMOOTH OBJECTS WAVE R6,5m 226x60x65 (LxBxH). Afwerking: aardse kleur ST242, gepolijst ijzerzandsteen. Onderaan uitsparingen om te plaatsen met banden. ± 2.020 kg/st.

• 6 x zitelement SMOOTH OBJECTS WAVE R6,5m 226x60x75, (LxBxH). Afwerking: aardse kleur ST242, gepolijst ijzerzandsteen. Onderaan uitsparingen om te plaatsen met banden. ± 2.330 kg/st.