Wooncampus Zuiderlicht – Een keuze voor duurzame materialen met esthetische afwerking

De Gentse zorgcampus Zuiderlicht kiest in alle opzichten voor een toekomstgerichte aanpak, om ook de zorg van morgen te kunnen waarborgen. Dat gebeurt via de integratie van nieuwe technieken alsook dankzij de bewuste ontwerp- en materiaalkeuzes. In hun zoektocht naar duurzame materialen voor de gevel kwamen de ontwerpers bij geprefabriceerde sandwichpanelen met architectonisch beton uit. De plankenstructuur weerspiegelt de groene omgeving waarin het gebouw is geïntegreerd.

Bij aankomst in Zuiderlicht botsen we meteen op een bekende (tijdelijke) bewoner. De Nederlandse schrijver Arnon Grunberg brengt er enkele dagen door om voor de krant De Standaard een tiendelige reportagereeks te maken over het personeel en de bewoners van het woonzorgcentrum. Dat Grunberg voor zijn schrijfproject net hier terecht komt, is geen toeval. Zuiderlicht, één van de vijf zorgcampussen die het OCMW recent opende, wil in alle opzichten een open en transparant huis zijn.

Dagelijkse leven

Het woonzorgcentrum beantwoordt uiteraard aan alle zorgnoden en -eisen, maar maakte ook bewust de keuze om het zorgaspect zo weinig mogelijk visueel aanwezig te stellen. De huiselijke sfeer die hier heerst, sluit maximaal aan bij het gewone dagelijkse leven. Het woonzorgcentrum is daartoe uitgerust met de nieuwste methodes en technieken, zoals een zorgoproepsysteem, een beleid rond agressie, en een individuele dwaaldetectie op maat. Het personeel loopt bij voorkeur niet in ‘uniform’ rond, en in de gangen bots je ook niet op (para)medische toestellen.

De huiselijkheid werd ook gerealiseerd dankzij de bewuste ontwerpkeuzes. Zo zijn verpleegposten minimaal gehouden en werd bij de inrichting aandacht besteed aan stijlvolle en kleurrijke ruimtes met veel lichtinval.

Gemeenschappelijke leefruimtes zijn voorzien van mooi ingerichte leefkeukens. Ook in de individuele kamers is er ruimte voor eigen smaak. Zo wordt een veilige en warme omgeving geboden, een familiale sfeer die erop gericht is de bewoners zich comfortabel te laten voelen, zodat ze zich maximaal verder kunnen ontwikkelen.

Het personeel voorziet stimulerende vrijetijdsactiviteiten. Zo hebben de bewoners toegang tot luisterboeken en andere hulpmiddelen. Verder laat het beleid ook de positieve effecten van de natuur in al zijn facetten aan bod komen. Daartoe werden een aantal groenzones en een moestuin voorzien. Die mooie en ruime binnen- en buitentuinen zijn verder ook gericht op ontmoeting en sociaal contact. Er is plaats voor outdoor bewegingsactiviteiten, er liggen mooie schaduwplekjes en toegankelijke wandelpaden… Zelfs huisdieren zijn hier welkom.

Architectuur

De tuinen en het binnenplein werden mogelijk dankzij het uitgekiend ontwerp van architectenteam ARCH & TECO en De Vloed. Planmatig bestaat Zuiderlicht uit een centrale ruggengraat waarin alle administratieve functies, de inkom, het onthaal en de polyvalente zaal zijn gehuisvest. De op deze ruggengraat geschakelde U-vormige gebouwdelen huisvesten het eigenlijke programma, namelijk bewoning en dagelijkse zorg voor de bewoners. In het eindbeeld werden de twee U-vormige gebouwdelen naar elkaar toegeschoven en deels in de ruggengraat opgenomen (Fig. 1). Zo wordt de verwevenheid van het complex nog verder doorgedreven en kunnen bewoners binnen een mooi parcours afleggen – wat ook intensief gebeurt. Sebastien Cools, CEO van ARCH & TECO: “Dit plan maakt van het complex als het ware een verpleinde straat met langsgelegen gebouwen. Dat sluit aan bij het beleid van de stedelijke campus, waarbij het vroegere dagelijkse leven van de bewoners wordt voortgezet.”

Die bewoners bestaan uit verschillende doelgroepen. Zuiderlicht biedt sinds 2016 gespecialiseerde zorg aan drie specifieke groepen: psychisch kwetsbare 65-plussers, personen met jongdementie en personen van middelbare leeftijd met een specifieke zorgnood. In oktober opent in de tweede vleugel het klassieke woonzorgcentrum, met 96 woongelegenheden voor zorgbehoevende ouderen. In totaal zullen er dan in Zuiderlicht 144 bewoners samenleven.

Zuiderlicht zelf ligt mooi in een groene en boomrijke omgeving, waarop een wandel- en fietspad aansluit. Vanuit het nabij gelegen park loopt een willekeurig bomenpatroon verder op de site. Vanuit deze perspectieven was een gevelwerking in natuurlijke kleuren en materialen een evidentie.

Sebastien Cools: “Wij kozen voor materialen met een intrinsiek duurzaam karakter, die tegelijk snel en eenvoudig te onderhouden zijn. Hiervoor werd zoveel mogelijk gebruik gemaakt van materialen op basis van minerale en hernieuwbare grondstoffen; en dit op basis van de NIBE-classificatie en de principes van Cradle to Cradle. In dit kader werd onder meer geopteerd voor de toepassing van een gevelbekleding in prefab beton, dat zeer hoog scoort als een duurzame oplossing. Het materiaal is voor 98% te recycleren en ook de ecologische footprint is veel kleiner dan die van de klassieke gevelafwerkingen.”

Algemeen gesproken was duurzaam energieverbruik in dit project van heel groot belang. Er werd gekozen voor bodem energie-opslag. Andere maatregelen zoals 500 zonnepanelen, een warmtekrachtkoppeling, doorgedreven isolatie en hoogrendementsbeglazing plus een aangepaste constructiewijze zorgen ervoor dat het nieuwe woonzorgcentrum een E-peil van 50 en een K-peil van 25 haalt. Hierdoor ligt het energieverbruik erg laag. Ook 
de gevelstructuur in sandwichpanelen draagt daartoe bij.

De constructieve binnenwanden werden samen met de 14 cm isolatie (PIR) en esthetische buitengevel in één beweging gemonteerd. Een in de fabriek gemonteerd systeem komt overigens ook de bouwsnelheid ten goede.

Kenmerkend voor de sandwichpanelen van Verheyen Beton is de toepassing van C-Grid^®. Deze carbonverbinding is economischer, makkelijker te plaatsen en thermisch inert in vergelijking met de klassieke inox sandwichplaatverankeringen. Michel Catteau, directeur van Verheyen Beton: “Door deze dunne rasterstructuur onder 45° te plaatsen, kan men nog een stap verder gaan in de optimalisatie van sandwichpanelen. Bij een klassieke opbouw neemt het binnenblad alle lasten op en hangt het buitenblad aan deze constructieve binnenwand. Met C-Grid^® kunnen binnen- en buitenblad gaan samenwerken als één (geïsoleerde) wand. Daardoor ontstaat een composiete werking en kan het binnenblad veel dunner uitgevoerd worden. Dit betekent niet alleen een goedkoper paneel, maar door het gereduceerd gewicht ook minder transport op de weg, minder zware funderingen en minder kraankosten op de werf.”

Afwerking

De verschillende types bekistingen en nabehandelingen van de wandpanelen verlenen het gebouw een extra natuurlijk karakter. Sebastien Cools: “Het centrale gedeelte of de zogenaamde ruggengraat wordt gekenmerkt door wit gezuurd architectonisch beton waartegen een houten balkenstructuur is bevestigd, via L-profielen verankerd in het beton van de gevelpanelen. De houtstructuur is mooi zichtbaar in de vurenhouten balken. Daarom vroeg de achterliggende gevel om een egaal en zacht uitzicht.”

De gevel van de dwarse vleugels bestaat uit wit beton met een bekisting met plankenstructuur.

De plankenstructuur is een verwijzing naar enerzijds de balkenstructuur van de ruggengraat, anderzijds is het een verwijzing naar de omliggende groene omgeving en meer specifiek het naastgelegen beschermde Claeys Bouüaert­park. Een derde afwerking was voor de ‘Engelse koer’. Daar werd de grootkeuken geïntegreerd, volledig onder het maaiveld en in de meersen van Zuidbroek. Het uitgewassen beton verwijst er naar de natte drassige ondergrond van de omliggende meersen.

Architectonisch beton bereikt uiteraard het mooiste resultaat wanneer ook de afwerking punctueel gebeurt. Aandacht voor de voegen is daarbij cruciaal. Het architectenteam besteedde heel wat aandacht aan het voegenplan, dat onder meer dankzij het BIM 3D-model nauwkeurig kon worden uitgetekend. Sebastien Cools: “We maakten gebruik van horizontale aluminium dorpels, die over de hele lengte van de gevels doorlopen. Daardoor hadden we enkel nog extra zorg te besteden aan de verticale voegen. Een voegenplan is op voorhand met alle bouwpartners overlopen in het beginstadium van het bouwproces. Het was belangrijk om alle partners op de zelfde golflengte te krijgen. We hielden daarbij een heel aantal parameters in beschouwing: maximale en minimale afmetingen van een betonpaneel, kwaliteit van de voegen, architecturale impact, kleur van de voegen, financiële kost en onderhoud in de toekomst.”

Bij ons bezoek verblijft Arnon Grunberg in de nog lege vleugel. Over enkele weken maakt hij plaats voor tientallen nieuwe bewoners. Na onze wandeling kunnen we besluiten: men kan het slechter treffen dan in woonzorgcentrum Zuiderlicht de herfst van zijn leven door te brengen. (KDA)

Zuiderlicht – Mariakerke (Gent), 2016-2018

Opdrachtgever: OCMW Gent
Architect: THV ARCH & TECO – De Vloed
Aannemer: Strabag
Architectonisch beton: Verheyen Beton
Bruto vloeroppervlakte: 11.752 m²
Energieprestaties: K25 / E50

• 

• 

• 

• 

• 

•