Over flexibiliteit en aanpasbaarheid met prefab beton

Flexibiliteit in het ontwerp en gebruik van structuren en infrastructuur is vandaag een must. De voordelen van prefab beton kunnen daar op verschillende manieren toe bijdragen en in verschillende fases van het bouwproces naar voor komen. Door de aanpasbaarheid kan men inspelen op de veranderende eisen in de tijd. Dit resulteert voor gebouwen in een potentiële lange levensduur van de dragende structuur. Het significant verhogen van de levensduur is wellicht de meest efficiënte aanpak om de milieu-impact van onze bouwwerken tot een minimum te herleiden.

Het is onmogelijk om een accuraat beeld te schetsen van de eisen die we over pakweg 150 jaar aan onze bouwwerken stellen, laat staan er rekening mee te houden. Wat belangrijker en realistischer is, is structuren zo te ontwerpen en te detailleren dat ze, wanneer nodig, aangepast kunnen worden. Als men daarbij voor ogen houdt dat men de dragende functie moet kunnen scheiden van andere functies, komt men al een heel eind. Als prefab betonsector kunnen wij op verscheidene manieren bijdragen aan een flexibele en aanpasbare manier van bouwen.

Gebouwen kunnen flexibel ontworpen worden

Bij ontwerpers die niet vertrouwd zijn met prefab beton, leeft meer dan eens de gedachte dat ze met doorgedreven standaardisatie en het gebruik van modulaire maten zullen te maken krijgen, iets wat hun creativiteit beknot en tot een beperking van de mogelijkheden leidt. We kunnen met de hand op het hart zeggen dat dit een foute vooronderstelling is.  De industrialisering heeft inderdaad geleid tot zeer sterk gestandaardiseerde processen. De elementen die uit deze processen voortvloeien, kunnen echter allemaal uniek zijn, en op maat van het project. Een modulaire maatvoering is niet meer dan een hulpmiddel.

Prefab beton is flexibel. Bijna elk grondplan is mogelijk, ook dat van ronde of ellipsvormige gebouwen. Eerder in dit tijdschrift (zie pagina 34) wordt dit mooi geïllustreerd met het project ’Möbius’, dat dit jaar de FEBE Elements Award in de categorie Outstanding Precast won.

Binnen de prefab ontwerpfilosofie trachten we steeds met zo groot mogelijke overspanningen te werken. Dankzij de techniek van voorspanning kunnen vloeren redelijk slank blijven. Het aantal kolommen wordt tot een absoluut minimum herleid. Zo ontstaan zeer grote open ruimtes: een maximum aan nuttige oppervlakte binnen een begrensd volume. Niet-dragende binnenwanden kunnen dan aangewend worden om de indeling flexibel, naargelang de behoefte van het moment, te organiseren zonder daarbij gehinderd te worden door de dragende structuur. Dit wordt praktisch geïllustreerd door bijvoorbeeld de Ikea winkels, meestal opgetrokken in prefab beton. De indeling verandert oneindig veel keer binnen een volledig vrij volume dat afgebakend wordt door prefab elementen met een zeer grote spanwijdte. 

Een gebouw is flexibel naargelang de behoefte – omdat het aanpasbaar is

Gebouwen die volgens hoger aangehaalde principes ontworpen worden, zijn flexibel in gebruik. Ze kunnen meerdere functies vervullen, al dan niet in de tijd gescheiden. Met de stijgende levensduur van structuren is dat voor de hand liggend. Het is zeer aannemelijk dat een etage van een gebouw – dat 
vandaag dienstdoet als balletzaal of sportruimte – over 50 jaar gebruikt wordt als groepspraktijk voor kinesisten. 
Beide gebruikers hebben een heel andere behoefte qua gebruik en indeling. 
Of, zonder een concrete voorspelling te willen doen, kelders van gebouwen zouden kunnen functioneren als waterbuffer in het geval van overstromingsgevaar.

Binnen fib (Fédération internationale du béton) bestudeert een werkgroep van de commissie ‘Prefabricage’ het ontwerp van parkeergarages, rekening houdend met het feit dat de behoefte aan garages in de stad in de toekomst zal veranderen en dat men flexibel met het gebouw moet kunnen omgaan. Er zullen in de toekomst wellicht minder auto’s in onze steden rijden en die auto’s hebben minder parkeerplaats nodig omdat die zichzelf tot op de centimeter nauwkeurig zullen parkeren. Waar u en ikzelf tot voor kort parkeerden, huist dan kantoor of wonen mensen. Met de veranderende behoefte, veranderen ook de eisen. De uitdaging bestaat erin om die eisen zo goed mogelijk in te schatten.

Om optimaal in te spelen op die veranderende behoeftes moet een gebouw ook aanpasbaar zijn. Flexibiliteit en aanpasbaarheid gaan inderdaad hand in hand. De architectuur van een gevel bijvoorbeeld, is tijdsgevoelig. Dat geldt ook voor de eisen die aan die gevel gesteld worden. Door een strikte scheiding tussen de esthetische laag, de gevelelementen en de dragende structuur, anticipeert de ontwerper op de gewenste evolutie van de gevel in de tijd. De gevel kan vervangen worden en de dragende structuur kan gedurende de hele levensduur ongewijzigd blijven. 

Le Globe in Oostende is een perfect voorbeeld van aanpasbaarheid. Het toont aan hoe een gebouw een tweede leven kan krijgen door de bestaande gevel te vervangen door een exemplaar, dat voldoet aan de functionele en esthetische eisen van vandaag. Le Globe kaapte er overigens de Outstanding Precast award mee weg op de FEBE Elements Awards 2018 (zie BETON 242).

Infrastructuur en flexibiliteit

Flexibiliteit en aanpasbaarheid zijn niet alleen de troef van gebouwen. Binnen de landschapsaankleding illustreren de kleinschalige elementen hoe ontwerpers grenzeloos met prefab beton aan de slag kunnen gaan. Oppervlaktes kunnen én het hemelwater laten infiltreren én tegelijkertijd het comfort van een verharding bieden. Straten en pleinen worden esthetisch en functioneel ingericht. Een oordeelkundig gebruik van prefab beton staat bovendien garant voor een goede leesbaarheid. Voor elk gewenst aspect bestaat er een oplossing.

Voet- of fietspaden in betonstraatstenen zijn uitermate aanpasbaar. Wanneer ze lokaal opgebroken worden voor de aanleg van nutsleidingen kan, mits een goede uitvoering, het pad terug in zijn oorspronkelijke staat gebracht worden zonder dat er nieuwe materialen aan te pas komen en zonder in te boeten op het comfort voor de gebruiker. De betonsector denkt in deze materie mee na over oplossingen om de flexibiliteit te optimaliseren, zoals bijvoorbeeld met het ontwerp van de fietspadsteen.

Binnen de rioleringssector is geen enkel ander materiaal zo flexibel als prefab beton. Geprefabriceerde betonnen putten laten toe om leidingen van eender welk ander materiaal aan te sluiten. Betonnen buizen kunnen in de tijd meerdere huisaansluitingen herbergen zonder dat de functionaliteit in gevaar komt.

De fabrikanten van FEBESTRAL ontwikkelden samen de fietspadsteen. Deze rode betonstraatsteen heeft een formaat van 30 X 15 cm. Het formaat van de tegels werd mede bepaald om herstellingswerken goed te kunnen uitvoeren. In de bebouwde kom wordt de ruimte onder fietspaden vaak gebruikt voor nutsleidingen en aansluitingen van huizen op de riolering. Een flexibele toegankelijkheid van de ondergrond is dus noodzakelijk.

Conclusie

Flexibiliteit in ontwerp is een van de grootste voordelen van het ontwerpen met prefab beton. Prefab beton laat een zeer hoge graad van aanpasbaarheid toe, zeker als dit meegenomen wordt in het ontwerp. Daardoor kan men de constructie op flexibele wijze aanpassen aan de noden van de tijd. Het resultaat: een lange levensduur en een sterk verminderde milieu-impact.