Prefab gevels met de Inca’s als inspiratie

Een grootschalige sociale woonwijk uit 1956 in het landelijke Houtem (Vilvoorde) kreeg in 2021 een opmerkelijke nieuwbouw met 6 sociale woonblokken, ontworpen door A2D architecture 2 design bv en gebouwd door Dethier nv. Door middel van eenvoudige architecturale middelen en bijzondere aandacht voor zowel exterieur als interieur en materiaalgebruik realiseerde A2D een hoogwaardig duurzaam project vol karakter. In de vorm van dubbelwandige gevels – geproduceerd en geleverd door Prefaco nv – neemt ook prefab beton in het geheel een prominente rol op zich.

Het project situeert zich in het landelijke Houtem, een deelgemeente van Vilvoorde, bestaande uit een kleine dorpskern en ‘Houtemveld’, een woonontwikkeling die in 1956 het levenslicht zag. Deze sociale woonwijk bevat een 700-tal woningen en overtreft in oppervlakte en bewonersaantal de grootte van het dorp. Hoewel Houtemveld voornamelijk bestaat uit ééngezinswoningen, bevin­den zich centraal in de wijk enkele middelhoge appartementsgebouwen met gelijkvloerse buurtfuncties (lokale politie­­antenne, kinde­r­opvang…). A2D architecture 2 design won de wedstrijd die georganiseerd werd voor de renovatie van vier van de middelhoge woon­gebouwen. Na gunning en verdere studie werd besloten om de blokken alsnog af te breken.

“Na een grondig onderzoek bleek een renovatie bijzonder lastig realiseerbaar”, verduidelijkt architect Matthias Brusselmans. “We hebben dan het geweer van schouder veranderd, alles gereconstrueerd en nog meer vanuit een stedenbouwkundig standpunt bekeken. Het uiteindelijke ontwerp was een zesdelige nieuwbouw met verschillende typologieën. Meer volumes dus en minder hoog, om zo de integratie in de omliggende natuur te versterken. Door de positionering van de volumes werd vorm gegegeven aan drie compactere stedelijke ruimtes met elk hun eigen karakter, die een verbindende schakel vormen binnen de ruimere stedelijke context”.

Duurzaam, karaktervol en eenvoudig wonen

Het resultaat is een karaktervol project, waarbij de kwalitatieve huurappartementen beantwoorden aan een divers doelpubliek en alle genieten van een terras of tuin. Het materiaalgebruik en de vormgeving van de binneninrichting en de gevels werden met eenzelfde zorg behandeld en bijzondere aandacht ging uit naar de gemeenschappelijke delen. Binnen de strikte budgettaire middelen werd financiële ruimte genomen om het louter functionele van de ontsluiting van de appartementen te overstijgen. Zo werd in blok B de centrale zone uitgewerkt tot een aangename circulatieruimte die uitnodigt tot contact. Matthias Brusselmans: “De gebouwen kennen een verschillende oriëntatie, wat vraagt om verschillende typologieën. Terwijl blok A zich profileert als op elkaar gestapelde appartementen, is blok B een blok waar de leefruimtes zich afwisselend aan west- en zuidzijde situeren. Blokken E en F worden op hun beurt gekenmerkt door gestapelde duplexen en een gaanderij aan de buitenkant.”

Het materiaalgebruik is sober, maar de toepassing van zwart gebeitste CLT-wanden zorgen wel voor een warme toets. Overal werden platte daken toegepast. Het hemelwater wordt gerecupereerd voor de reiniging van de gemeenschappelijke delen en het overtollige water komt terecht in infiltratieputten die overlopen in de wadi. De daken werden uitgerust met panelen voor de zonneboilers.

Gebruik van premuren

Voor de kopse gevels van de gebouwen werd gekozen voor dubbele wanden of premuren uit prefab beton. Het idee voor het gebruik van de premuren is geïnspireerd op de Inca-muren. Deze muren zijn opgebouwd uit afzonderlijke stenen met een grillig formaat. De elementen werden door Prefaco tot op de millimeter gesculpteerd om juist in elkaar te passen. Matthias Brusselmans: “Op deze manier krijg je een grillig patroon van voegen. De premuren werden geprefabriceerd en bestaan uit een buiten- en een binnenschaal van beton met daartussen een laag isolatie en een spouw. Deze spouw wordt na de montage ter plaatse volgestort met beton, een fabricatie­methode die vooral gebruikt wordt voor utiliteitsbouw. Dit project verkende de mogelijkheden van het product voor gebruik binnen de woningbouw.”

De premuren geven het project een apart en herkenbaar karakter. “Uitvoeringstechnisch was deze toepassing best een uitdaging”, gaat Matthias Brusselmans verder. “Maar de aannemer heeft dit feilloos tot een goed einde gebracht. De hoogte van de platen beperkte zich bovendien niet tot de hoogte van één niveau, maar liep soms door tot anderhalf of twee niveaus. Ook dat maakt het geheel niet-alledaags. Naast de dubbele wanden, werden ook de trappen in prefab beton aangeleverd. Specifiek bij dit project is het gebruik van geprefabriceerde betonnen muren en muren in metselwerk, met als aanvulling een borstwering in gebeitst CLT hout. Een bewuste keuze want gemeenschappelijke delen worden bij sociale woningbouw vaak stiefmoederlijk behandeld en dat wilden we zeker vermijden.”

Naast de premuren en trappen produceerde en leverde Prefaco voor dit project ook breedvloerplaten. “En predallen, maar die werden via een bouwhandel geleverd”, vertelt Filip Meers van Prefaco. “In totaal betrof het 7.914 m² breedvloerplaten en 2.590 m² dubbele wanden, waarvan 1.860 m² geïsoleerd. Voor die wanden werd een 10 cm dikker isolatieplaat mee ingestort tegen één van de schillen van de dubbele wand. Dat was allesbehalve evident, zeker aangezien deze wanden ook een belangrijke esthetische en visuele functie hebben in het geheel.”

Multifunctionele groenzones

Binnen de initiële projectzone was een ruim openbaar domein aanwezig, bestaande uit een centraal gelegen verhard plein en verspreid liggende groenzones opgebouwd uit grasvlaktes, hoogstambomen, speel­elementen en al dan niet verhoogde plantvakken. Het hele gebied was doorweven met wandelpaden en brede wandelassen. In het nieuwe project werd het groene karakter van de wijk versterkt. Matthias Brusselmans: “Door de doordachte inplanting en vormgeving van de nieuwe bouwvolumes werd vorm gegeven aan drie groene publieke ruimtes die elk een eigen invulling, karakter en relatie met de woningen kregen. Een van de woningblokken werd opgetild zodat twee publieke groene ruimtelijke entiteiten met elkaar verbonden werden, maar eveneens een overdekte buitenruimte ontstond tussen beide. De versteende oppervlaktes werden onthard en maakten plaats voor multifunctioneel gebruiksgroen waarbinnen zowel speelelementen als waterberging werden geïntegreerd. De keuze ging hierbij naar een bovengrondse waterberging waarbij de groenzones gedeeltelijk functioneren als wadi’s.”

Veel aandacht ging eveneens uit naar een optimale ontsluiting voor de nieuwe woongelegenheden. De wegen en parkeerzones voor gemotoriseerd verkeer werden hernieuwd op hun bestaande locatie, aan de randen van de wijk, terwijl de reeds bestaande sterke doorwaadbaarheid van het terrein door voetgangers en fietsers in het nieuwe ontwerp nog versterkt wordt. De materiaalkeuze van de wandelpaden werd afgestemd op de gebruiker en zorgt voor een dynamische, maar duidelijk leesbare openbare ruimte. De verbrede wandelpaden rond de centrale groenzone kunnen eveneens gebruikt worden als evenementenzone.

Dienstige architectuur met smoel

Het project in Vilvoorde zet zich duidelijk af tegen de meer typische en vaak minder aantrekkelijke sociale woningbouw. Maar dat hoort Matthias Brusselmans niet zo graag. “Al onze sociale woningprojecten pakken we zo aan”, knipoogt hij. “We willen gewoon kwaliteitsvolle, mooie woningen en appartementen maken. En daarbij richten we ons in de eerste plaats naar wat er al is. Rekening houdend met de omgeving streven we steeds naar een geïntegreerd project waarbij de gebruiker en kwaliteitsvol ontwerpen centraal staan. We gaan hierbij niet bewust op zoek naar architecturale hoogstandjes. Ik zou dit eerder gedienstige architectuur noemen, maar wel met een smoel. En in dat opzicht speelde prefab beton in dit project zeker een prominente rol. Vooral door de kopse gevels, maar dus ook door de trappenpartijen en een aantal prefab betonnen predallen in het zicht. En het eindresultaat mag zeker gezien worden.” (NR)

Vilvoordse Houtem, 2021
Opdrachtgever: Inter-Vilvoordse Maatschappij voor Huisvesting cvba
Architect: A2D architecture 2 design bv
Aannemer: Dethier nv
Prefab betonelementen: Prefaco nv
Landschapsdesign en infrastructuur: Tractebel-Engie nv
Studiebureau stabiliteit: Establis nv
Studiebureau technieken: STB bv
Cijfers:
• Oppervlakte: 7.112,1 m²
• Premuren: 2.590 m² waarvan 1.860 m² geïsoleerd
• Breedplaatvloeren: 7.914 m²